Je persoonlijkheid gaat aan het werk als om welke reden dan ook het contact met je essentie wordt verbroken. Dit gebeurt al heel vroeg in je leven. Zelfs in de beste omstandigheden kunnen je ouders niet al je ontwikkelingsbehoeften volmaakt bevredigen. Er zijn altijd momenten dat ze niet direct aan je behoeften tegemoet kunnen komen. Op die manier heb je geleerd om bepaalde behoeften en emoties te onderdrukken. Daardoor krijg je al heel snel in je leven het gevoel dat bepaalde kernelementen in je leven ontbreken. Het ontbrekende maakt je onbewust ongerust: je basisangst. Ieder type van het enneagram kent zijn basisangst. Hoewel we de basisangsten van alle negen typen herkennen, bepaalt de basisangst van je eigen type jouw gedrag veel meer dan de andere resterende acht angsten.
Ter compensatie van die basisangst ontwikkelt zich een basisverlangen. De manier waarop je je tegen de basisangst verdedigt, teneinde naar behoren te kunnen blijven functioneren. Als het basisverlangen nu maar vervuld wordt dan komt het wel goed. Dit is hetgeen je persoonlijkheid nastreeft steeds maar weer opnieuw. Dit eenzijdige streven neemt bij ieder type echter een dergelijke vorm aan dat andere menselijke behoeften er onder beginnen te lijden. Verdere ontwikkeling wordt door dit streven volgens een zelfde patroon geblokkeerd. Ondanks dat de resultaten die je eigenlijk wenst, uitblijven.
Je persoonlijkheid is niets meer dan het resultaat van vluchten voor je basisangst en je eenzijdig najagen van je basisverlangen.
Je persoonlijkheid als bescherming
Met de ontwikkeling van de persoonlijkheid is in feite niets mis. Het biedt bescherming tegen de schade die iedereen in zijn kindertijd wel heeft opgelopen. En als tijdelijke bescherming is de persoonlijkheid dan ook heel nuttig en noodzakelijk. De persoonlijkheid doet zich het sterkst gelden, daar waar je op zijn zwakst bent. Tegelijkertijd laat je persoonlijkheid zien waar je het beste kan beginnen bij het werken aan je verdere persoonlijke ontwikkeling.
Een van de voornaamste redenen dat we ons verzetten tegen veranderingen, is dat de beweging in de richting van de essentie gepaard gaat met de pijn: het gevoel dat je je persoonlijkheid in de steek laat.
Als je met waarheden over jezelf wordt geconfronteerd maak je opnieuw je oude pijn, angst of woede mee. Wanneer je bereid bent om de waarheid te aanvaarden hoe je geweest bent, hoe je nu bent, dan ben je in staat om je verder te ontwikkelen: je ware niet te verzaken. Je bent aanwezig. Je handelt immers vanuit je kern. In dit proces kan het enneagram je de weg wijzen.
Angst, verlangen en de vervorming in de persoonlijkheid.
| Type | Basisangst | Basisverlangen | Vervormd tot |
|---|---|---|---|
| 1 | slecht, corrupt, verdorven of tekortschietend te zijn | Integriteit | Kritisch perfectionisme |
| 2 | Het niet waard te zijn om geliefd te worden | Geliefd zijn | Onmisbaar willen zijn |
| 3 | Waardeloos te zijn of niets meer voor te stellen | Waardevol zijn | Succes najagen |
| 4 | Zonder identiteit of persoonlijke betekenis te zijn | Zichzelf zijn | Zelftoegeeflijkheid |
| 5 | Nutteloos of incompetent te zijn | Competentie | Nutteloze specialisatie |
| 6 | Het zonder steun of leiding te moeten doen | Zekerheid | Dogmatisme |
| 7 | Tekort te komen of voortdurend te moeten lijden | Gelukkig zijn | Van hot naar her gaan |
| 8 | Beheerst of beschadigd te worden door anderen | Zelfbescherming | Steeds de strijd aangaan |
| 9 | Verbondenheid te verliezen | Vreedzaamheid | Zichzelf veronachtzamen |
Boodschappen uit de kindertijd
| Type | Boodschap van je opvoeders Het is niet goed om… | Uitgebleven boodschappen |
|---|---|---|
| 1 | Fouten te maken | “Je bent goed” |
| 2 | Eigen behoeften te hebben | “Je bent gewenst” |
| 3 | Eigen gevoelens en identiteit te hebben | “Er wordt van je gehouden om wie je bent” |
| 4 | Te functioneel en te gelukkig te zijn | “Je wordt gezien zoals je bent” |
| 5 | Je op je gemak te voelen in deze wereld | “Je behoeften vormen geen probleem” |
| 6 | Jezelf te vertrouwen | “Je bent veilig” |
| 7 | Van wie dan ook afhankelijk te zijn voor iets | “Er zal voor je worden gezorgd” |
| 8 | Kwetsbaar te zijn of iemand te vertrouwen | “Je zult niet verraden worden” |
| 9 | Jezelf te laten gelden | “Je aanwezigheid doet er toe” |
TYPE 1 Voor een hoger doel leven
Eerste orde-leren: gedrag – conditioneren
- Beoefenen van de 80/20 regel (80 procent is goed genoeg, 80 procent resultaat kost 20 procent van de inspanning, de overige 20 procent resultaat kosten 80 procent van de inspanning.
- Bedenken van alternatieven in plaats van ‘één beste manier’.
- Plezier en ontspanning tot plicht verheffen.
- Leren van fouten.
- Ingaan op datgene wat anderen nodig hebben, niet op datgene wat correct is.
- Aandacht geven aan wat wel goed gaat; niet alleen maar negatieve kritiek geven.
- Opkomen voor de eigen wensen.
- Begrip tonen voor verschillende denk-, ziens- en handelswijzen.
- Emoties, ook boosheid, uiten.
Tweede orde-leren: attitude – herkennen van de bron
- Herkennen van boosheid, zich inhouden en wrok als signalen dat niet aan de eigen wensen voldaan wordt.
- Herkennen van verplaatste agressie: is gebeurtenis X van dit moment de ware oorzaak van boosheid, of hebt u zich wellicht eerder ingehouden bij gebeurtenis Y, en is gebeurtenis X eigenlijk meer een aanleiding voor u om alsnog die ingehouden boosheid over Y te uiten?
- Onderzoeken wat de eigen wensen zijn.
- Waarnemen van de eigen kritische instelling.
- Ter discussie stellen van eigen normen en regels.
Derde orde-leren essentie groei – transformeren
- Acceptatie dat dingen vandaag goed zijn zoals ze vandaag zijn, dat er op die manier al volmaaktheid is.
- Accepteren dat er vele wegen naar volmaaktheid zijn.
- Vergeet nooit dat het je ware aard is om wijs en opmerkzaam te zijn.
TYPE 2 Jezelf en anderen koesteren
Eerste orde-leren: gedrag – conditioneren
- Duidelijk de eigen wensen uitspreken en daarvoor opkomen; directheid.
- Uit de weg blijven als een ander aandacht krijgt.
- Tijd nemen voor zichzelf, alleen zijn, en dingen ondernemen die van anderen onafhankelijk zijn, die alleen voor uzelf waardevol en zinvol zijn.
- Kritiek niet persoonlijk opvatten (zakelijke kritiek is geen persoonlijke afwijzing) maar er zakelijk op reageren.
- Ook voor een inhoud werken, en niet alleen voor een persoon.
- Onderscheid maken wanneer u echt nodig bent, en wanneer niet.
- Hulp vragen en aannemen.
- Het gevoel afgewezen te worden bespreken, in plaats van aandacht proberen te krijgen door manipulatie of wraak te willen nemen.
Tweede orde-leren: attitude (grondhouding) – (h)erkennen van de bron
- Herkennen van de wens om te behagen, en van de neiging de zelfpresentatie aan te passen.
- Realiseren dat echte liefde en acceptatie onafhankelijk zijn van presentatie.
- Onderscheiden van echte emoties en emotioneel vertoon.
- Herkennen van boosheid en hysterie als signalen van eigen behoeften.
- Opmerken wanneer u uw eigen talenten (niet) waardeert.
- Accepteren dat u niet ieders beste vriend(in) kunt zijn.
- Herkennen en accepteren van eigen behoeften.
- Leren ontvangen.
- Beseffen dat gebrek aan aandacht van anderen geen afwijzing hoeft te zijn; ze zijn gewoon met iets anders bezig.
Derde orde-leren essentie groei – transformeren
- Persoonlijke wil en persoonlijke vrijheid ervaren.
- Vertrouwen dat in de eigen behoeften voorzien kan en zal worden zonder dat anderen gemanipuleerd hoeven te worden.
- Vergeet nooit dat het je ware aard is om goed voor jezelf te zijn en goede wil en warme aandacht voor anderen te tonen.
TYPE 3 Jezelf ontwikkelen en een voorbeeld voor anderen zijn
Eerste orde-leren: gedrag – conditioneren
- Onthaasten, momenten of perioden zonder taak creëren, zodat er aandacht kan zijn voor eigen gevoelens (en hier dan niet weer een taak van maken).
- Problemen aangaan en oplossen in plaats van herkaderen of ontvluchten.
- Rekening houden met gevoelens, belangen en wensen van anderen.
- Het territorium van anderen respecteren.
Tweede orde-leren: attitude (grondhouding) – (h)erkennen van de bron
- Blokkades gebruiken als signaal om pas op de plaats te maken en te heroverwegen, in plaats van door te duwen of aan een ander project te beginnen.
- Waarnemen van lichaamssignalen om gevoelens en vermoeidheid te herkennen.
- Observeren wanneer gevoelens uitgesteld worden.
- Waarnemen wanneer gevoelens een taak worden.
- Opmerken wanneer succesfantasieën in de plaats komen van echte capaciteiten en prestaties.
- Opmerken van faalangst als er minder werk is.
- Opmerken wanneer eigenwaarde ontleend wordt aan prestaties en imago.
- Opmerken wanneer men de eigen presentatie aanpast en waarom.
- Opmerken wanneer men niet echt oprecht is.
- Erkennen van eigen zwakheden en fouten.
- Observeren van eigen onzekerheid.
Derde orde-leren essentie groei – transformeren
- Erkennen dat het goed is zoals je bent en daarover eerlijk naar zichzelf en anderen toe zijn.
- Echte gevoelens ervaren.
- Ontspannen vertrouwen dat het universum zal voorzien in wat men nodig heeft, ook zonder dat men dat zelf in beweging hoeft te brengen.
- Vergeet nooit dat het je ware aard is om van je leven te genieten en anderen te achten en waarderen.
TYPE 4 Je verleden loslaten en je laten vernieuwen door ervaringen
Eerste orde-leren: gedrag – conditioneren
- In het hier en nu zijn, aandacht richten op wat nu positief is.
- Wanneer type 4 zich laat meeslepen door zijn gevoel de aandacht richten op consequenties in de toekomst.
- Drama binnen de perken houden.
- Steunpunten en structuren creëren.
- Ophouden met zichzelf te saboteren.
- Aandacht voor anderen en voor zichzelf meer in evenwicht brengen.
- Lichamelijke activiteit als manier om te gronden.
Tweede orde-leren: attitude (grondhouding) – (h)erkennen van de bron
- Het gewone waarderen.
- Herkennen dat bijzonder willen zijn een strategie is om niet in de steek gelaten te worden.
- Beseffen dat in de steek gelaten worden iets uit het verleden is en in het heden niet hoeft te gebeuren.
- Patroon van aantrekken en afstoten doorzien.
- De aantrekkingskracht van verdriet en lijden herkennen, en verdriet zien als een realiteit die na rouwen losgelaten kan worden.
- Beseffen dat sarcasme en woede een manier zijn om anderen de schuld te geven van eigen onvermogen.
Derde orde-leren essentie groei – transformeren
- Eigen kwaliteiten als idealisme, empathie en het vermogen om met de moeilijkheden van anderen om te gaan waarderen.
- Vervulling in het hier en nu.
- Gevoel van heelheid, verbinding met het universum.
- Vergeet nooit dat het je ware aard is om te vergeven en alles in je leven te gebruiken voor je groei en vernieuwing.
TYPE 5 Jezelf en anderen observeren zonder te oordelen of iets te verwachten
Eerste orde-leren: gedrag – conditioneren
- Eigen ruimte bewaken zonder zich te isoleren.
- Effectief omgaan met ‘opdringerige’ mensen, en met de gevoelens van mensen.
- Aandacht voor gevoelens, hiermee in contact komen, bijvoorbeeld door lichaamswerk.
- Lichamelijke activiteit om te gronden.
- Praten over gevoelens en zorgen.
- Laten zien wie men is en wat men doet, zich openstellen.
- Groepsbijeenkomsten organiseren naast bilaterale contacten.
- ‘Hier en nu’-gedrag.
- Niet intellectualiseren.
Tweede orde-leren: attitude (grondhouding) – (h)erkennen van de bron
- Opmerken hoe men kennis, tijd, energie, gedachten, ruimte en gevoelens voor zichzelf houdt, en welke rol het opdelen van werk en leven in compartimenten daarbij speelt.
- Waarnemen hoe men controle uitoefent door regels te stellen aan wat en wanneer men iets aan wie geeft.
- Opmerken dat men, door zichzelf terug te trekken, de ander plaatst in de rol van initiatiefnemer en uitnodigt in te dringen.
- Controle loslaten over tijd, energie, enz.
- Opmerken van en inleven in, de gevoelens en gedachtegangen van anderen en daar effectief mee omgaan.
- Het verschil opmerken tussen denken en ervaren.
- Het verschil ervaren tussen de eigen gevoelens als er wel respectievelijk niet iemand aanwezig is.
- Waarnemen of gevoelens altijd pijnlijk zijn; ook prettige gevoelens opmerken.
Derde orde-leren essentie groei – transformeren
- Vertrouwen dat er altijd genoeg levensenergie is.
- Vertrouwen dat de juiste kennis op het juiste moment aanwezig is.
- Hartsverbinding met anderen zonder dat dit energie kost.
- Vergeet nooit dat het je ware aard is om midden in de werkelijkheid te staan en je bewust te zijn van de onmetelijke rijkdommen van de wereld.
TYPE 6 In jezelf geloven en vertrouwen op de goedheid van het leven
Eerste orde-leren: gedrag – conditioneren
- Bij onheilsfantasieën de realiteit checken.
- Belachelijk superslechte scenario’s bedenken, zodat men de slechte scenario’s kan relativeren.
- Positieve scenario’s bedenken.
- Steun organiseren.
- Fysieke activiteiten en andere acties ondernemen om de energie uit het hoofd te halen.
- Handelen alsof er vertrouwen is.
- Ondanks twijfel keuzen maken en die uitvoeren.
- Risico nemen.
- Bij wantrouwen positieve alternatieve betekenissen verzinnen.
- Wanneer men autoriteiten in twijfel trekt, naar punten van overeenstemming zoeken.
- Eigen autoriteit nemen in plaats van zich afhankelijk te maken.
- Eigen successen en prestaties waarnemen en vieren.
Tweede orde-leren: attitude (grondhouding) – (h)erkennen van de bron
- Herkennen van angstsignalen en van ‘worst case’ denken.
- Herkennen wanneer deze voorstellingen reëel zijn of slechts uit de eigen fantasie voortkomen.
- Herkennen van de neiging te vechten of te vluchten.
- Onderscheid maken tussen intuïtie en projectie, beseffen dat projecties niet altijd met de objectieve werkelijkheid overeenstemmen.
- Onderzoeken van de functie van een project.
- Opmerken van de neiging succes als grotere kwetsbaarheid te ervaren.
- Waarderen van eigen kracht en kwaliteiten.
- Contrafobisch: zich afvragen waarom men acties onderneemt.
Derde orde-leren
- Geloof en vertrouwen in zichzelf, in anderen, in de wereld en in het universum.
- Ervaren ondersteund en gedragen te worden door het universum.
- Vergeet nooit dat het je ware aard is om moedig te zijn en onder alle omstandigheden capabel je leven te leiden.
TYPE 7 Vreugdevol het bestaan vieren en je geluk delen
Eerste orde-leren: gedrag – conditioneren
- Tijd nemen om problemen en pijnlijke zaken te ervaren.
- De positieve én de negatieve kanten van een situatie bekijken.
- Omgaan met kritiek en conflicten.
- Keuzen maken. Niet te veel hooi op de vork nemen, één ding tegelijk doen.
- Verantwoordelijkheid nemen.
- Zaken goed organiseren zodat er geen gat valt als de belangstelling afneemt.
- Ook minder interessante klussen doen als dat nodig is.
Tweede orde-leren: attitude (grondhouding) – (h)erkennen van de bron
- Waarnemen van mentale vermijdingsstrategieën.
- Herkennen van positief heretiketteren, de feiten onder ogen zien.
- Wanneer ineens de aandacht naar iets aantrekkelijks gaat, onderzoeken of dit een vlucht voor iets onaangenaams is.
- Woede zien als signaal dat iets vermeden wordt.
- Registreren van het gevoel in de val te lopen als er beperkingen zijn.
- Herkennen van het gevoel van de eigen subtiele superioriteit.
- Onderscheiden van idee en werkelijkheid.
- Behoefte aan stimulering en opties evalueren.
Derde orde-leren essentie groei – transformeren
- Keuzen maken en uitvoeren in het hier en nu, werkelijke commitments aangaan.
- Het hele leven accepteren – zowel de zon – als de schaduwkanten.
- Vergeet nooit dat het je ware aard is om gelukkig te zijn en aan de rijkdom aan ervaring voor iedereen bij te dragen.
TYPE 8 Voor jezelf opkomen en voor je overtuigingen uitkomen
Eerste orde-leren: gedrag – conditioneren
- Luisteren naar anderen, inleven in het standpunt en de gevoelens van de ander, anderen de ruimte geven.
- Toepassen van strategie en tactiek, onderhandelen, vooral bij conflicten.
- Signaleren en vragen stellen in plaats van de eigen mening poneren en confronteren.
- Impact matigen.
- Punten van overeenstemming zoeken in verschillende standpunten, zoeken naar compromissen en win/win-mogelijkheden.
- Impulsiviteit beheersen, consequenties overdenken alvorens te handelen.
- Naar effect op langere termijn streven in plaats van onmiddellijk resultaat willen bereiken.
- Stimulansen en beloningen uitstellen.
Tweede orde-leren: attitude (grondhouding) – (h)erkennen van de bron
- Erkennen van rol bij negatieve situaties.
- Kwetsbaarheid en zwakheid onder ogen zien, angst voelen.
- Zwakkere gevoelens ervaren als teken van vooruitgang.
- Zich invloed op anderen realiseren en dit navragen bij anderen.
- Realiseren dat een compromis niet hetzelfde is als toegeven.
- Opmerken wanneer men polariseert en escaleert.
- Onderzoeken waarom men regels overtreedt.
- Functie realiseren van buitensporig gedrag en confrontatie; hier kunnen echte gevoelens aan ten grondslag liggen.
- Onderkennen wanneer de eigen grenzen of die van anderen niet gerespecteerd worden en waarom niet.
- Opmerken welke functie het opkomen voor zwakkeren heeft.
- Het positieve vinden in matigheid.
Derde orde-leren essentie groei – transformeren
- Met de onbevangenheid van een kind dingen op zich af laten komen zonder die te hoeven beheersen.
- De persoonsoverstijgende waarheid zien.
- Vergeet nooit dat het je ware aard is om sterk te zijn en dat je in staat bent om op tal van positieve manieren invloed uit te oefenen op de wereld.
TYPE 9 Vrede en genezing in je wereld brengen
Eerste orde-leren: gedrag – conditioneren
- Leren uiten van boosheid en intuïtieve gevoelens.
- Afvragen wat men zelf wil.
- Uitvinden wat men wel wil door af te strepen wat men niet wil.
- Oefenen een standpunt in te nemen, te confronteren, zich duidelijk te uiten.
- Steeds opnieuw de belangrijkste prioriteit stellen.
- Nee zeggen tegen nieuwe verplichtingen wanneer men al teveel op het bord heeft liggen.
- Positief omgaan met verandering.
- Minder ontwijken, meer conflicten aangaan en constructief oplossen.
- Een focus kiezen, plannen maken met tijdschema, deadlines en hulpmiddelen om zich eraan te houden.
- Assertieve leiderschapsvaardigheden leren.
Tweede orde-leren: attitude (grondhouding) – (h)erkennen van de bron
- Opmerken wanneer men zich bezighoudt met de verwachtingen van anderen.
- Opmerken wanneer het vertragend werkt om een onderwerp van alle kanten te bekijken.
- Passieve agressie, koppigheid en weerstand herkennen en de wens daarachter onderkennen; onderzoeken met welke andere strategie dat doel eventueel gerealiseerd zou kunnen worden.
- Onderkennen welke gevoelens onderdrukt worden en wat vermeden wordt met het doen van onbelangrijke dingen.
- Verandering accepteren als een onvermijdelijk onderdeel van het leven.
- Herkennen wanneer men anderen de schuld geeft als er iets mis gaat, in de plaats van de eigen verantwoordelijkheid daarvoor te nemen.
- Onderkennen hoe men bepaalt of men het al dan niet eens is met anderen.
- De eigen persoon niet kleineren, de eigen wensen belangrijk vinden.
- Accepteren dat kritiek niet negatief hoeft te zijn.
Derde orde-leren essentie groei – transformeren
- Eigenliefde en eigenwaarde, en werkelijke liefde voor anderen.
- Prioriteit geven aan de eigen persoonlijke ontwikkelingsweg en daarin actie ondernemen.
- Vergeet nooit dat het je ware aard is om een onuitputtelijke bron van onbevangenheid, aanvaarding en vriendelijkheid in de wereld te zijn.
