Competentiemodel voor coaching als managementstijl

Wij onderscheiden elf belangrijke competenties voor een leidinggevende die coaching als managementstijl gebruikt:

1. Eigen verantwoordelijkheid stimuleren
2. Bewustzijn vergroten
3. Sturen met visie
4. Realiteit aanvaarden
5. Opties stimuleren
6. Afspraken maken
7. Resultaten realiseren
8. Aanspreken
9. Vertrouwen in de potenties van mensen
10. Evenwaardigheid
11. Zelfkennis en zelfontwikkeling

Niet alle competenties zijn even goed te ontwikkelen. Dit hangt samen met temperament, intelligentie en persoonlijkheid. Een leidinggevende doorloopt in zijn carrière een vijftal niveaus van ontwikkeling, van ‘beginnend’ via ‘gevorderd’ naar ‘competent’ en uiteindelijk naar ‘excellent’ en ‘meesterlijk’. Aan het eind van dit artikel staat een schema waarin deze vijf niveaus van ontwikkeling gekoppeld zijn aan de elf competenties.

Competenties:

1.     Eigen verantwoordelijkheid stimuleren

Bevorderen van het commitment en de energie bij anderen om de organisatiedoelen te bereiken. Deze competentie is voor sommige mensen moeilijk te ontwikkelen. Mensen met een ‘autoritaire persoonlijkheid’ geven niet graag de touwtjes uit handen. Zij hebben meer de neiging de baas te willen spelen over anderen en zijn hierdoor minder geschikt als coach. Dit is vooral een punt om op te letten, aspecten van een persoonlijkheid kunnen niet makkelijk aangepast worden.

2.     Bewustzijn vergroten

De aandacht van de medewerker focussen, vooral door vragenstellen. Hem prikkelen na te denken over het werk en creatieve oplossingen te genereren. Deze competentie is heel goed aan te leren. De belangrijkste deelvaardigheid duiden we aan als ‘de kunst van het vragenstellen’. Met enige training en veel oefening in de praktijk is deze kunst goed onder de knie te krijgen.

3.     Sturen met visie

Een visie formuleren voor de toekomst van de organisatie, daarover communiceren en mensen ervoor winnen. Visie is als competentie lastig aan te leren. Mensen verschillen in aanleg al erg in hun tijd- en ruimteperspectief. Bovendien is de capaciteit om langetermijneffecten te kunnen inschatten of om complexe situaties te overzien afhankelijk van de intelligentie, met name van het vermogen tot abstract en convergent redeneren.

4.     Realiteit aanvaarden

Coachen betekent de spanning tussen ideaal en realiteit constructief maken. Dat betekent wel dat je de realiteit onder ogen durft te zien zoals die is.

5.     Opties stimuleren

Terugdringen van het eigen oplossingsenthousiasme is een belangrijke vaardigheid voor een coach. Het gaat erom medewerkers te stimuleren en hun creativiteit aanboren zodat ze zelf met de nodige oplossingen komen. De dialoog is een belangrijke gespreksvorm bij deze competentie. De coach dient een onderzoekende uitwisseling van gedachten tot stand te brengen zonder dat er een discussie ontstaat. Men kan heel goed leren een dialoog te voeren. Het belangrijkste is nog wel het afleren van de neiging om in discussie te gaan, om te verdwalen in het spel van ‘wie heeft er gelijk’.

6.     Afspraken maken

Samen met medewerkers de visie en de organisatiedoelen vertalen in concrete afspraken, rekening houdend met wat realistisch is. Deze competentie is heel goed te ontwikkelen. De basis ligt in het denken in termen van resultaten in plaats van activiteiten. Een belemmering kan soms zitten in gebrek aan creativiteit om goede indicatoren te vinden om resultaten zichtbaar te maken.
 

7.     Resultaten realiseren

“Een goed idee is een gerealiseerd idee.” Zonder organisatie en volharding blijft een idee een illusie, een voorstelling van de toekomst die nooit werkelijkheid wordt. Hier komt het aan op realisatievermogen, samenwerking, processen structureren en de voortgang van processen en taken opvolgen in de tijd. Deze competentie is heel goed te ontwikkelen. De belangrijkste persoonlijke vaardigheid die nodig is, is zelfdiscipline. Maar ook dat is te leren, al valt dat niet altijd mee.

8.     Aanspreken

Treedt corrigerend op in relatie tot de te bereiken doelstellingen en/of gemaakte afspraken. Deze competentie is heel goed aan te leren. Je maakt afspraken met elkaar en als deze om wat voor reden dan ook niet nagekomen wordt, dan is er niks mis mee om elkaar daarop aan te spreken.

9.     Vertrouwen in de potenties van mensen

Voorwaarde één in de basishouding van een coach is dat hij zijn medewerkers vertrouwt. Wanneer je dit niet doet kun je deze medewerker nooit goed coachen. Vertrouwen betekent dat je iemand niet voortdurend afrekent op zijn zwakke punten, die hebben we immers allemaal. Het levert meer op om iemands sterke kwaliteiten te ontwikkelen dan om hem een beetje beter te maken in iets waarin hij nooit echt goed zal worden. Is deze competentie aan te leren? Het begint met vertrouwen geven. Jonge managers die nog graag zelf scoren zullen meer moeite hebben met de ontwikkeling van deze competentie dan oudere managers die er vaak juist genoegen in scheppen anderen te zien ontwikkelen.

10.  Evenwaardigheid

Coachen betekent managen zonder hiërarchie. Als je voortdurend de baas wilt spelen, dan mis je de competentie om je evenwaardig op te stellen. Evenwaardigheid is iets anders dan gelijkheid. Manager en medewerker hebben verschillende rollen in een organisatie. Zij erkennen dat beide rollen belangrijk zijn en niet zonder elkaar kunnen. Is evenwaardigheid aan te leren? De grondhouding dient aanwezig te zijn. Iemand die veel persoonskenmerken van de ‘autoritaire persoonlijkheid’ heeft, zal als coach niet ver komen. De aanwezigheid van de juiste basishouding is nog geen garantie voor succes.  Evenwaardigheid in gedrag dient ontwikkeld te worden, met name de vaardigheid om in kritieke situaties toch vanuit een evenwaardige opstelling te blijven handelen. Onder druk willen we nog wel eens terugvallen in primitievere gedragsvormen.

11.  Zelfkennis en zelfontwikkeling

Zelfkennis betekent dat iemand zichzelf kan inschatten en beoordelen zodat men een zelfbeeld vormt dat overeenstemt met de realiteit. Zelfontwikkeling betekent voortdurend actief bezig zijn met het eigen leer- en ontwikkelingsproces. Zelfinzicht is te verbeteren, maar voor sommige mensen is dat heel lastig. Gelukkig zijn dat er weinig. De meeste mensen bezitten de drang tot ontwikkeling nog als een natuurlijke drijfveer.

Competentiemodel