Afscheid nemen kan door een andere positie in te nemen.
Klein Duimpje had zevenmijlslaarzen nodig om ver weg te komen, een goede hulp. Grote jongens en meisjes zoeken hun eigen schoeisel, hun eigen kapsel en hun eigen gedrag om afscheid te nemen van de projecties van vader en moeder. Dat kost moeite en pijn. Meer of minder, maar zelfs wie door een open deur kan gaan, heeft rekening te houden met de deurposten.
|
‘Bij afscheid nemen kun je terug kijken. Dat is interessant, vaak leerzaam en in elk geval leuk voor betrokkenen. Het lijkt vaak beter om vooruit te kijken’.
Het moment is onvermijdelijk. Op weg gaan betekent ook: afscheid nemen.
‘Als je aan iets nieuws begint, moet je altijd afscheid nemen. Afscheid nemen van je oude leven en een eigen praktijk beginnen. Afscheid nemen van collega’s met wie ik jarenlang heel fijn samen hebt gewerkt. Afscheid nemen van je partner na 20 jaar samenzijn. Afscheid nemen van je vriendin na een diep gesprek. Afscheid nemen van de cavia van je dochter die overleden is.
We komen het tegen op tal van manieren.
De vraag op de kaart is ook: “Hoe wil ik afscheid nemen?”
Neem gepast afscheid en dring je niet op. Ook al klikt het volgens jou meteen. Je weet niet hoe de ander daarover denkt, sommige mensen hebben even tijd nodig om erover na te denken.
|
Een voorbeeld: een vrouw wordt door een aardige verkoper in een winkel gevraagd om die middag mee te gaan lunchen. Ze voelt zich gevleid en gaat op zijn aanbod in. Het is gezellig maar ze weet nog niet precies wat ze van hem vind. In ieder geval leuk genoeg voor een vervolg afspraak. Maar de verkoper wil perse voor diezelfde avond afspreken. Zij kan wel maar vanaf dat moment weet ze niet meer of ze wel wil en verzint een smoes.
|
Geef je hem/haar alleen een afscheidskus als je heeeel zeker weet dat dat een goed idee is. Geef anders een stevige hand. Blijf even buiten staan om hem/haar uit te zwaaien tot ze/hij de hoek om is.
|
Filmliefhebbers herinneren zich vast wel die beroemde scène uit de film Casablanca. Dat ontroerende afscheid tussen Humphrey Bogart en Ingrid Bergman, daar op dat vliegveld. Partir, c’est mourir un peu. Dat is pas afscheid nemen…
Op geen enkele manier te vergelijken met afscheid nemen van alledag: ‘doei, tot later’ of ‘ik zie je nog wel’. Laten we dat even voor het gemak het kleine afscheid noemen. ‘De schouderklop na een bezoek aan een vriend, drie zoenen voor oma als je het verzorgingshuis verlaat, of het uitzwaaien van je vriendin op het vliegveld. Fijne vakantie!’ Daar gaat het kleine afscheid over.
We hebben het ook over het grote afscheid. Dat wil zeggen, voorgoed afscheid nemen, of afscheid nemen voor langere tijd. Als je kinderen bijvoorbeeld gaan emigreren, of als je na twintig jaar trouwe dienst je baan verliest. Scheiden doet lijden en afscheid doet pijn…maar is dat altijd zo? Is afscheid nemen een einde of juist een begin? Of beide?
Je werk achter je laten
Maarten ter Braak is voorzitter van de Nobol, de branchevereniging voor loopbaanbegeleiders. In die hoedanigheid ontmoet hij veel mensen die tegen wil en dank hun baan verliezen. De Nobol wordt door grotere en kleinere bedrijven ingeschakeld om werknemers waar geen plaats meer voor is te begeleiden bij het vinden van een andere baan. Bij het Nobol zijn zo’n vijftig outplacement – bureaus aangesloten. Hij maakt een verschil tussen vrijwillig afscheid en onvrijwillig afscheid, zoals bijvoorbeeld in het geval van een ontslag. Dat brengt vaak een crisis met zich mee. Want het verlies van je baan betekent vaak niet alleen het verlies van je inkomen maar ook het verlies van een deel van je identiteit. Je wordt in de huidige maatschappij vaak geïdentificeerd met je werk. Op recepties of op feestjes is al vaak de tweede of derde vraag die je gesteld wordt: ‘En, wat voor werk doe je?’ Zijn advies: ook bij gedwongen ontslag moet de werknemer proberen op een positieve manier afscheid te nemen.
Zeilen rond de wereld
Dory en Hans zijn enige dagen geleden aan een zeiltocht rond de wereld begonnen. Vast van plan om jaren weg te blijven. En dat betekent veel achterlaten… afscheid van huis, baan, collega’s, familie en vrienden – dit om hun droom te realiseren: een zeiltocht rond de wereld. Het plan ligt er om via Spanje en Portugal naar de Canarische eilanden te zeilen. Daarna volgen de Kaapverdische eilanden en de bedoeling is om uiteindelijk uit te komen in Australië. Daarna moeten ze nog bedenken wat de vervolgstappen zijn. Ze hebben vijf jaar over de plannen gedaan, hun huis is verkocht en van de overwaarde van het huis kunnen ze de reis maken. Hun baan hebben ze opgezegd, twee afscheidrecepties volgden. Afscheid van de volleybalclub en de bands waar Hans in speelde. Een groot afscheidsfeest voor familie en vrienden. Als mensen hen vragen hoe lang ze weg blijven, zeggen ze vijf jaar. Om een beeld te geven, maar hoe lang het precies zal duren? Tja, ooit zullen ze toch ook door het geld raken en tja, als ze dan terugkomen hebben ze natuurlijk wel een probleem. Maar ze willen zich geen zorgen voor morgen maken.
Een vrouw van middelbare leeftijd werd door haar man verlaten voor een jongere vrouw die volgens zijn zeggen hem beter verstond en beter bij hem paste in deze levensfase.
Ondanks de pijn en het verdriet wil deze vrouw haar man echter niet opgeven en hoopt en bidt ze dat ze hem terug zal winnen. Inmiddels zijn ze een aantal jaren verder. Haar man woont bij zijn vriendin en hij wil van zijn vrouw gaan scheiden. Wanneer moet deze vrouw hierin mee gaan en haar man loslaten?
Kinderen in de adolescentie gaan hun eigen weg. Ouders staan er bij en willen aan de ene kant nog heel veel geven en delen, maar beseffen aan de andere kant dat de blik van hun kinderen op andere perspectieven gericht is. Ze zien dat hun kinderen er naar verlangen om eigen keuzes te maken. Wanneer moeten ze hen loslaten en hoe doe ze dat? Hoe ver reikt hun verantwoordelijkheid?
Bij het ouder worden neem je als mens steeds meer een beetje afscheid van het leven.
Afscheid van de plaats en betekenis in de maatschappij, bij de pensionering. Afscheid van een aantal mogelijkheden die door het lichamelijk beperkt worden aan het afnemen zijn.
Afscheid van idealen en plannen. En aan het eind afscheid van het leven zelf en van je geliefden. Dit soort afscheid nemen is binnen onze maatschappij niet geliefd en men wil er eigenlijk niet mee leren leven. Omdat dat betekent dat men de eindigheid van het leven erkent en de zin op een hoger plan moet zien, dan in het tijdelijke hier en nu. Afscheid nemen en een stapje terug moeten doen hoe doe je dat en hoe verzoen je je ermee?
Iemand die aan benji-jumping had gedaan vertelde me dat niet het springen zelf het angstigste moment was, maar het ogenblik er vlak voor. Wanneer je op het platform boven staat en naar beneden kijkt. En ik denk dat dat komt, omdat je dan nog kunt kiezen. “Doe ik het wel of doe ik het niet”? “Vertrouw ik het of neem ik het zekere voor het onzekere en keer ik terug”? Aan de andere kant je bent al zover gegaan, terug keren durf je eigenlijk ook niet. Wanneer je éénmaal gesprongen hebt, zijn al deze bedenkingen overbodig en zinloos. Je kunt je alleen nog maar laten gaan.
Zo is het ook in ons leven. We staan voor een keuze van het loslaten, misschien één die herkenbaar uit de boven gegeven voorbeelden, misschien één op een ander levensterrein. Maar het is een keuze waarbij alles in de weegschaal komt te liggen: Doe ik er goed aan of niet? Is het de tijd of niet? Mag het en moet ik nog wachten? Onze zorgen en angsten zijn zo groot, omdat we denken nog alternatieven te zien: Meer praten, nog eens je best doen, jezelf forceren, nog eens bidden, eens iemand om raad vragen, enz. enz.
Wanneer komt dan het moment dat je dit alles bewust loslaat en het in vertrouwen laat gaan?
Want als je eenmaal het besluit hebt genomen, komt er vrede en rust. Niet omdat het goed is, maar omdat het niet anders kan. Net als bij de sprong kun je je alleen maar overgeven. Deze overgave geeft echter wel iets terug. Je laat los, maar je krijgt ruimte terug. Het is een overgave die ruimte geeft voor een andere houding naar de kinderen. Of ruimte voor de mooie dingen die er wel zijn bij het ouder worden of ruimte bij het loslaten van een partner om een ander levensdoel te kunnen zien.
Loslaten is nodig. Want zolang we dat niet doen kruipt al onze energie in de zorg en vertwijfeling en het wanhopig zoeken naar alternatieven. Bij het loslaten komt deze energie vrij voor andere dingen en hervinden we weer de controle over onszelf. Voor het loslaten, had het dilemma en de zorg ons in de greep. Na het loslaten worden we vrij om onze eigen levensstroom en idealen weer te volgen.
Er is nog iets belangrijks aan dit loslaten. Loslaten is iets dat we zelf moeten doen. Het is een keuze vrijheid. Wanneer we deze aan het leven overlaten, zullen we ook moeten loslaten, ons moeten overgeven. Maar het is dan een gedwongen capitulatie. Met dit loslaten kunnen we onmogelijk vrede nemen. Een keuze die we bewust met ons gehele geweten maken, geeft vrede en rust en doet ons groeien. Wanneer we dit aan anderen en de omstandigheden overlaten, leveren we onze vrijheid in en maakt het ons bitter en teleurgesteld.
Maar de waarde en de betekenis van ons leven hangt af van welke keuzes we gemaakt hebben en de wijsheid die we gehad hebben tussen het vasthouden en het loslaten.
Vasthouden
Het leven begint met hechten, vasthouden, een plaats veroveren en het leven toe eigenen met alle uitdagingen en vreugdes die er zijn. Dit proces is onvermijdelijk. Je kunt deze fase overslaan, omdat je het niet durfde of er de kans niet voor kreeg. Maar dan zul je ook niet volledig kunnen loslaten. Alice Nahon zegt in één van haar gedichten wanneer ze weet dat haar leven eindig is: “God die mij leven leerde, leer mij sterven”. Je kunt pas echt het loslaten leren, als je ook het vasthouden en hechten hebt geleerd.
Niet kunnen loslaten is dus in eerste instantie gezond. Volwassen leven is knokken voor het bestaan en een plaats verwerven voor jezelf en je gezin. Vechten voor idealen en plannen. Je hechten aan de plek waar je woont en genieten van het hier en nu.
Vaak hebben we niet door, dat we in elke levensfase andere doelen moeten stellen en ons leven er anders uitziet. Neem bijvoorbeeld een kind dat zich niet heeft kunnen hechten aan een ouder in de eerste levensjaren. We weten allemaal dat zo’n kind daar blijvende schade voor zijn verder leven van oploopt. Kinderen die in hun jeugd niet hebben kunnen exploreren en experimenteren, zullen later moeite hebben om hun plek te vinden. Bescheidenheid is niet altijd een deugd, soms is het een handicap.
Zo is het ook in bovengenoemde voorbeelden. Het loslaten is hier een probleem, omdat je je eerst gehecht hebt. Gehecht hebt aan je partner, gehecht hebt aan je kinderen en gehecht hebt aan het leven.
De pijn van het loslaten staat dan ook in evenredige grootheid aan de vreugde van het hechten.
Kahlil Gibran zegt wel zo mooi in zijn gedichten dat onze kinderen, onze kinderen niet zijn en dat we ze niet als ons bezit moeten zien, maar dat kan pas achteraf. Eerst moeten we ons aan hen hechten, alsof het voor eeuwig is. Anders kunnen ze nooit de volledige veiligheid voelen
en het vertrouwen ervaren, die nodig is om zichzelf te kunnen worden en later op eigen kracht uit te vliegen.
Daarom staat loslaten niet aan de start van een relatie, maar aan het eind.
Loslaten en dankbaarheid
Loslaten kan alleen wanneer je dankbaar kunt zijn voor het goede dat er is geweest. Uit ervaring blijkt dat gescheiden mensen die dankbaar kunnen zijn voor het goede dat er wel in de relatie is geweest afscheid kunnen nemen en verder durven leven. Ondanks de pijn en het verdriet. Gescheidenen die dit niet kunnen, blijven rondcirkelen in boosheid, frustratie en schuldgevoelens. Zo van had ik het maar anders gedaan of wat heb ik precies fout gedaan. U begrijpt dat schuldgevoel ons vastzet en geen ruimte biedt voor groei.
Zo is het niet alleen bij echtscheiding, maar ook bij het verlaten door de kinderen van het ouderlijk nest, het op pensioen gaan of het aanvaarden van een handicap. Dankbaarheid voor wat is geweest geeft het verleden een plaats en creëert ruimte voor een nieuw begin. Dankbaarheid is geen berusting. Berusting is je noodgedwongen erbij neerleggen. Berusting is niet creatief en het levert niets op. Bij dankbaarheid, dus anders dan bij berusting, kun je over de pijn en het gemis heen zien. Vaak ervaren ouders bij kinderen die een andere koers gaan, dan die ze gewezen kregen in de opvoeding, verdriet en afwijzing. Het gevaar is dan aanwezig, dat men voorbij gaat aan de waardevolle dingen die ze samen hebben meegemaakt. En de momenten dat er belangrijke dingen gezegd of voorgeleefd werden. Het is van groot belang om op dat moment dit voor ogen te houden en daarin te blijven geloven.
Loslaten en schuldgevoel
Eén van de redenen waarom loslaten zo moeilijk is wordt bepaald door ons schuldgevoel. We voelen ons zo snel schuldig en zijn zo enorm met ons falen en tekortschieten bezig, dat ik vermoed dat schuldgevoel de sterkste motivatie in ons leven is.
We voelen ons bijvoorbeeld schuldig over wat we niet aan onze kinderen hebben meegegeven. We denken dat het mislukken van een relatie geheel aan onszelf ligt. Als de kennismaking met de nieuwe buren niet goed verloopt, trekken we de verantwoording geheel naar onszelf enz. enz. Zo kan een mens niet. Het is van groot belang om mild naar ons zelf te kijken en te zien dat wij niet overal verantwoordelijk voor zijn.
Loslaten en opnieuw beginnen
Loslaten heeft geen doel in zichzelf. Loslaten doet ons groeien. Het leert ons afscheid nemen van onze rechten en vanzelfsprekendheden. Loslaten zorgt er voor dat we leren vertrouwen op de zin van ons eigen levensverhaal binnen de geschiedenis. Loslaten helpt ons om onszelf in het juiste perspectief te zien: Kleine mensen die onderweg zijn, maar tegelijk in dat proces iets mogen betekenen voor de omgeving en het nageslacht. We zijn schakels in de ketting. We zijn niet de ketting zelf, maar we zijn wel onmisbare schakels.
Loslaten is nodig om in de volgende fase van ons leven te komen.
Loslaten heeft met wijsheid te maken. De wijsheid om niet meer zo hard bezig zijn met verwerven en ontvangen, maar met er zijn en luisteren.
Vandaag is dat niet eenvoudig. We leven in en cultuur die gericht is op consumeren en zoveel mogelijk meemaken. Niet het geven, maar het ontvangen staat centraal. Waarden als dienen, geven en offers brengen zijn niet populair. Sterker nog, we weten niet meer waar dat over gaat. We zijn er van vervreemd.
Loslaten en ontmoeten
Wanneer we de ander leren loslaten. Neem bijvoorbeeld een kind dat zijn eigen weg wil gaan. Dan scheppen we ruimte om op een nieuwe manier naar zo’n kind te kijken. Niet meer door de bril van ons wensplaatje. Maar naar de wijze waarop dit kind zich presenteert en zich aan ons laat zien. Dat kan ons pijn doen of vreugde geven. Maar het dwingt ons tot een nieuwe wijze van zien. Wanneer we hier niet voor weglopen, zal dit ons verrijken. Omdat in deze nieuwe presentatie iets van het mysterie en unieke van de ander voor ons oog onthult wordt.
En dit zal bewondering en eerbied afdwingen. Op grond hiervan kunnen en mogen we met zo’n kind een nieuwe ontmoeting aangaan. Niet meer vanuit onze wensen en verwachtingen, maar vanuit het aanbod en de wensen van de ander, die niet meer ons bezit is.
Anders gezegd, zolang we de ander blijven zien via onze verwachtingen en wensen, maken we hem of haar tot een object een ding dat ons iets moet bieden: eer, erkenning of dankbaarheid.
Maar loslaten maakt dat de ander een evenwaardig subject is, net als wij. Dat zelf mag bepalen in welke relatie het tot ons wil staan en wat het wil onthullen.
Wij komen zo weinig tot echte ontmoetingen omdat we de mensen blijven zien door onze wensbril. En dat is niet alleen zo naar onze kinderen, maar ook naar anderen.
We zijn zo functioneel bezig, dat we de ander als persoon tekort doen.
Wanneer ik bijvoorbeeld bij iemand op bezoek ga met de bedoeling hem om advies te vragen over een bepaalde zaak. Kan deze vraag een trechter worden waardoor ik alles wat er verder in de ontmoeting gebeurt wegdruk en de ander alleen maar bezie en aanhoor vanuit mijn vooropgestelde vraag. Dit doet de ander tekort, maar ook mijzelf. Omdat ik dan allerlei andere onverwachte dingen niet hoor of zie en zo mijn ontmoeting beperk.
Natuurlijk is loslaten een riskante bedoening. Maar ons krampachtig aan de ander vastklampen of aan een bepaalde wens of situatie maakt ons tot een gevangene.
